Πλωτίνος Κωνσταντίνος Ροδοκανάκης ή Ροδοκανάτης (1828 – περ. 1887)

Πλωτίνος Κωνσταντίνος Ροδοκανάκης ή Ροδοκανάτης (1828 – περ. 1887). Έλληνας φιλόσοφος, ακαδημαϊκός και αναρχικός οργανωτής του 19^ου αιώνα. Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 14 Οκτωβρίου 1828 και σε λίγο, μετά τον θάνατο του πατέρα του, εγκαταστάθηκε με την Αυστριακή μητέρα του στην Βιέννη, όπου μετά από παρότρυνσή της σπούδασε Ιατρική.

Τις ιατρικές του σπουδές συνέχισε αργότερα στο Βερολίνο, μετά από μία σύντομη διακοπή το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του έτους 1848, όταν ταξίδεψε στην Βουδαπέστη για να συμμετάσχει στην συνταγματική επανάσταση κατά των Αυστριακών. Παράλληλα με τις ιατρικές σπουδές του στο Βερολίνο, μελέτησε επιμελώς Πολιτική Φιλοσοφία, επηρεάστηκε αρχικά από τον Χέγκελ και στην συνέχεια κατάληξε θαυμαστής του ουτοπιστή σοσιαλιστή Σαρλ Φουριέ (1772 - 1837) και του μουτουαλιστή - φεντεραλιστή αναρχικού Πιερ Zοζέφ Προυντόν (1809 - 1865). Το 1850 μάλιστα ταξίδεψε στο Παρίσι για να συναντήσει προσωπικά τον Προυντόν, του οποίου εκτιμούσε πολύ το έργο «Τι είναι ιδιοκτησία» («Qu'est-ce que la propriete? Recherche sur le principe du droit et du gouvernement», 1840).

Τα επόμενα χρόνια η οικογένειά του άρχισε να αντιμετωπίζει οικονομικά και το 1857 επέστρεψε στην Βιέννη, ενώ ο ίδιος εγκαταστάθηκε στο Παρίσι για να σπουδάσει Πολιτική Φιλοσοφία. Εκεί έμαθε επίσης ισπανικά και το 1858 συνέγραψε το πρώτο του φιλοσοφικό δοκίμιο με τίτλο «De la Naturaleza» («Για τη Φύση», που εκδόθηκε το 1860). Στο Παρίσι γνώρισε μεξικανούς σοσιαλιστές, από τους οποίους έμαθε για τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις που είχε υποσχεθεί ο αντικληρικαλιστής πρόεδρος της χώρας Ιγνάθιο Κομονφόρτ (Ignacio Comonfort, 1812 – 1863), αλλά και για την πρόσκλησή του σε ξένους να μεταναστεύσουν εκεί προς δημιουργία ανεξάρτητων αγροτικών κοινοτήτων. Στα νέα αυτά, ο Ροδοκανάκης συνέλαβε το σχέδιο να οργανωθούν και να λειτουργήσουν οι κοινότητες αυτές ως σοσιαλιστικές ουτοπικές κομμούνες και συνειδητοποίησε ότι στο άμεσο μέλλον θα έπρεπε να ταξιδέψει στο Μεξικό. Καθώς όμως η κυβέρνηση του Κομονφόρτ έπεσε στις αρχές του 1858, εγκαταστάθηκε προσωρινά στην Ισπανία, επωφελούμενος από την αναμονή του, μέχρι να σταματήσει ο «εμφύλιος της μεταρρύθμισης» (1857 - 1861) στο Μεξικό, ώστε να τελειοποιήσει τα ισπανικά του.

Το έτος 1861 (κατά τον Τζων Χαρτ) ή 1863 (κατά τον Mαξ Nεττλώ) ο Ροδοκανάκης αναχώρησε τελικά από την Ισπανία για την Βέρα Κρουζ του Μεξικού (καθώς αναφέρεται αλλού ότι το 1862 βρισκόταν στην Αθήνα, όπου συμμετείχε στην αντι-οθωνική εξέγερση και επίσης προσπάθησε ανεπιτυχώς να συγκροτήσει μια αναρχική ομάδα με τον Εμμανουήλ Δαούδογλου, αληθέστερη φαίνεται η χρονολογία του Νεττλώ). Με την άφιξή του εκεί οργάνωσε την πρώτη αναρχική ομάδα του Μεξικού, την οποία κυρίως αποτελούσαν φοιτητές, μεταξύ των οποίων ήσαν οι Φραντσίσκο Zαλακόστα (Francisco Zalacosta), Σαντιάγκο Bιλλανουέβα (Santiago Villanueva), Xουάν δε Mάτα Pιβέρα (Juan de Mata Rivera) και Xερμενεγκίλδο Bιλαβιθένθιο (Hermenegildo Villavicencio), που όλοι θα εξελιχθούν αργότερα σε σημαντικές προσωπικότητες του μεξικανικού κινήματος.

Αμέσως μόλις έφθασε στο Μεξικό συνέγραψε και δημοσίευσε την μπροσούρα «Cartilla Socialista el catecismo elemental de la escuela de Carlos Fourier – El Falansterio» («Σοσιαλιστικό Αλφαβητάρι της στοιχειώδους κατήχησης της Σχολής του Κάρολου Φουριέ – Το Φαλανστήριο»), επάνω στο με ποιόν τρόπο μπορεί να συγκροτηθεί, σύμφωνα με τις ιδέες του Φουριέ, μία ουτοπική αγροτική κοινότητα και, σε συμπλήρωσή του, συνέγραψε και δημοσίευσε το 1864 την μπροσούρα «Neopanteismo, consideracion sobre el hombre y la naturaleza» («Νεοπανθεϊσμός, εκτίμηση για τον άνθρωπο και τη φύση»). Στο «Σοσιαλιστικό Αλφαβητάρι», ο Ροδοκανάκης τόνιζε: «Ποιος είναι ο υψηλότερος και λογικότερος σκοπός στον οποίο πρέπει να αφιερωθεί το ανθρώπινο μυαλό; Στην επιτυχία μιας οικουμενικής αδελφότητας ανάμεσα και στα άτομα και στους λαούς, για την επιτυχία μιας γήινης ανθρώπινης μοίρας. Και ποια είναι η παρούσα κατάσταση της ανθρωπότητας; Οι άνθρωποι διαιρούνται παντού στη γη, όσον αφορά το οικονομικό τους επίπεδο, την τάξη, τα κόμματα, τις εθνικότητες κ.λπ. Η κατάσταση αυτή προκαλεί ανάμεσα στους ανθρώπους την καταστροφή καθενός ξεχωριστά και όλων μαζί, προκαλεί εχθρότητες και μίση, βία αρκετή ή λίγη, αντί για την αρμονία που έπρεπε να τους ενώνει, για την κοινή τους ευτυχία και για την εκπλήρωση της κοινής τους τύχης. Εξαιτίας της κατάστασης αυτής και παρά την εξαιρετική πρόοδο της ανθρωπότητας τους τελευταίους τρεις αιώνες, ειδικά στα ευρωπαϊκά έθνη, η ανθρωπότητα βρίσκεται ακόμα σε παγκόσμια κλίμακα κάτω από μια διαβολική εξουσία».

Το έτος 1865 ίδρυσε την μπακουνική «Kοινωνική Λέσχη των Σπουδαστών» («Club Socialista de Estudiantes»), η οποία συντόνισε τους εργάτες της υφαντουργίας να ιδρύσουν τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς το πρώτο μεξικανικό συνδικάτο με την επωνυμία «Sociedad Mutua del Ramo del Hilados y Tejidos del Valle de Mexico» («Αλληλοβοηθητικός Σύνδεσμος του Κλάδου των Υφαντουργών και των Εργατών της Πεδιάδας του Μεξικού»), που με την σειρά του οργάνωσε τον Ιούνιο την πρώτη ιστορικά καταγραμμένη μεξικανική εργατική απεργία. Tον Ιανουάριο του ίδιου έτους επίσης, ο Ροδοκανάκης είχε ήδη ιδρύσει στην πόλη Tσάλκο του νοτιοανατολικού Μεξικού ένα ελευθεριακό σχολείο, την «Escuela Moderna y Limbre» («Σύγχρονο και Eλεύθερο Σχολείο») ή «Escuela del Rayo y del Socialismo» («Σχολείο του Φωτός και του Σοσιαλισμού»), όπου διδασκόταν συστηματικά η θεωρία για μία διαφορετική κοινωνία, στηριγμένη αποκλειστικά στον αγροτικό κολλεκτιβισμό, με στόχο την διαμόρφωση μορφωμένων σοσιαλιστών αγροτών, ικανών ρητόρων και οργανωτών.

Tο 1869 ο σπουδαστής της «Escuela Moderna» Χουάν Tσάβες Λόπεζ (Juan Chavez Lopez) παρότρυνε σε εξέγερση τους αγρότες του Tσάλκο με σύνθημά του «soy socialista porque soy enemigo de todos los gobiernos y comunista porque mis hermanos quieren trabajar las tierras en comun» («είμαι σοσιαλιστής γιατί είμαι εχθρός όλων των κυβερνήσεων και είμαι κομμουνιστής γιατί θέλω να καλλιεργώ με τα αδέλφια μου την κοινή μας γη»). Η εξέγερση εξαπλώθηκε γρήγορα στις γύρω πόλεις και χωριά, ενώ σε υποστήριξή της οι Pοδοκανάτης (που φοβούμενος ωστόσο τα αποτελέσματα της βίας, είχε φύγει από το Τσάλκο το 1867) και Zαλακόστα βοήθησαν τον Τσάβες Λοπεζ να συντάξει και να εκδώσει στις 20 Απριλίου 1869 το «Manifesto a todos los optimidos y robres de Mexico y del universo» («Mανιφέστο προς όλους τους καταπιεσμένους και φτωχούς του Mεξικού και της οικουμένης»), με το οποίο καλούσε τον μεξικανικό λαό στα όπλα ενάντια στους μεγαλοτσιφλικάδες («μας έχουν μεταβάλλει σε αντικείμενα των μεγάλων τους καταχρήσεων, έχοντας δημιουργήσει ένα σύστημα εκμετάλλευσης, με το οποίο εννοείται ότι διαφοροποιούμαστε και με το οποίο μας αρνούνται τις πιο απλές απολαύσεις της ζωής») και την Εκκλησία («και ποιος είναι αυτός που έχει συντελέσει ώστε να μας κρατήσει άφωνους, ταπεινωμένους, σε κατάσταση άγνοιας και σκλαβιάς; Η Εκκλησία, ειδικά η Εκκλησία… Οι υποκριτικοί της ιεραπόστολοι… οι καλόγεροι που λένε ότι όλα είναι μάταια…»). Όταν οι επαναστάτες κατάλαβαν αρκετές πόλεις και χωριά και έκαψαν τα δημοτικά αρχεία και τις λίστες των χρεών, επενέβη τελικά ο στρατός της κυβέρνησης Μπενίτο Χουάρεζ, η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα και ο ηγέτης της Τσάβες Λόπεζ πιάστηκε και τουφεκίστηκε στην αυλή της «Escuela del Rayo del Socialismo» το πρωί της 1^ης Σεπτεμβρίου 1869.

Σύμφωνα με τον ιστορικό D. Tapizo, ο Ροδοκανάκης μετάφρασε στα ισπανικά (με το ψευδώνυμο «Jose Cosmos») ένα σημαντικό τμήμα του έργου του Προυντόν, που εκδόθηκε το 1870 στην Bαρκελώνη και το 1877 στο Mεξικό. Από τις 16 Απριλίου έως τις 10 Ιουνίου 1874 εξέδωσε την φιλοσοφική επιθεώρηση «Κρανιοσκόπιιο - Φρενολογικό και Επιστημονικό Περιοδικό» («El Craneoscopio - Periodico Frenologico y Cientifico»), στην οποία δημοσίευσε θεωρητικά άρθρα του με ύφος που διέφερε αισθητά από τα προγενέστερα δικά του που στόχευαν στο εργατικό και αγροτικό κοινό. Στοχεύοντας προφανώς στο να προσηλυτίσει στον Σοσιαλισμό τους πιο καλλιεργημένος αναγνώστες μέσω της Ιστορίας της ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας, επέδειξε αξιοσημείωτη σειρά γνώσεων, παραθέτοντας από Οράτιο και Πασκάλ μέχρι Ντεκάρτ, Λέϊμπιτζ και Χέρμπερ. Ξεκινώντας αρχικά από τον μορμονικό χριστιανισμό κατέληξε τελικά σε έναν ιδιότυπο πανθεϊσμό, όπου ο Θεός περιγράφεται ως το σύνολο «των αιώνιων νόμων του Κόσμου»: «όχι άλλη ιδιωτική ιδιοκτησία, οι γυναίκες θα απελευθερωθούν, η άγνοια θα εξαλειφθεί, και αυτό επειδή απλώς κάθε τι είναι αντικείμενο των νόμων της προόδου. Ο κόσμος κατευθύνεται προς μια ολοκληρωτική ενότητα κάτω από ένα σύστημα ελευθερίας» («El Craneoscopio», 16, 22 και 29 Απριλίου 1874).

Tον Mάϊο του 1876 η μπακουνική αναρχική ομοσπονδία «La Social» («H Kοινωνία», που απετέλεσε το διάδοχο σχήμα της «Kοινωνικής Λέσχης των Σπουδαστών» και συντόνιζε 60 περίπου μεξικανικές ομάδες) των Pοδοκανάκη και Ζαλακόστα εξέδωσε την εφημερίδα «La International» («H Διεθνής»), όπου δημοσιεύθηκε ένα πρόγραμμα για την κατάργηση όλων των κυβερνήσεων, την κοινωνική επανάσταση και την αναρχική οργάνωση της κοινωνίας: «Η ομοσπονδία La Social έχει ως πρόγραμμά της την παγκόσμια ένωση. Δεν αναγνωρίζει εθνικότητα. Τα τρία σύμβολά της είναι ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα. Η Ιερή Ιδέα» (εφημερίδα «El Hijo del Trabajo», 9 Μάη 1876).

Μετά τον θάνατο του στενότερου συντρόφου και συνεργάτη του Φραντσίσκο Zαλακόστα στην διάρκεια της μεγάλης αγροτικής εξέγερσης του κεντρικού Μεξικού (1878 - 1884), ο Ροδοκανάκης εγκατέλειψε την χώρα και επέστρεψε στην Ευρώπη το 1886. Το πού, πώς και πότε πέθανε αυτός ο μεγάλος Έλληνας επαναστάτης δεν είναι γνωστό.

Βιβλιογραφία:

-John Mason Hart «Anarchism and the Mexican Working Class 1860 - 1931», εκδόσεις «University of Texas Press», Austin, 1978

-Max Nettlau, «Ιστορία της Αναρχίας», εκδόσεις «Διεθνής Βιβλιοθήκη», Αθήνα, 1999

-Τέος Ρόμβος, «Πλωτίνος Ροδοκανάτης, ένας Έλληνας Αναρχικός», εκδόσεις «Ηλέκτρα», Αθήνα, 2005

Πηγή: KNOL για τον Πλωτίνο Ροδοκανάκη