Ζαν Μπωντριγιάρ: Η ΙΟΥΔΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΝΤΙ-ΦΥΣΗ

Ο διαχωρισμός από την Φύση υπό το έμβλημα της αρχής της παραγωγής, πραγματοποιήθηκε σε όλο το εύρος από το σύστημα της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας, αλλά προφανώς δεν πρωτοεμφανίζεται με αυτήν. Οι ρίζες του βρίσκονται στην μεγάλη ιουδαιοχριστιανική αποσύνδεση της ψυχής από την Φύση: ο Θεός έπλασε υποτίθεται τον άνθρωπο κατ’ εικόνα του και την Φύση προς χρήσιν του ανθρώπου. Το πνευματικό βάθρο επάνω στο οποίο ο άνθρωπος παρουσιάζεται να είναι κατ’ εικόνα του Θεού και να διακρίνεται ριζικά από όλη την υπόλοιπη Φύση (καθώς και από αυτό ακόμα το κορμί του) είναι όντως η ψυχή: ειδικά στην δυτική του μορφή ο Χριστιανισμός αποδεικνύεται η πιο ανθρωποκεντρική θρησκεία που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Ο Χριστιανισμός όχι μόνον εγκαθιδρύει, σε απόλυτη αντίθεση με τον αρχαίο Παγανισμό και όλες τις ανατολικές θρησκείες, έναν απόλυτο δυϊσμό με τον άνθρωπο αντιμέτωπο της Φύσης, αλλά, ακόμα χειρότερα, διαβεβαιώνει ότι είναι θέλημα Θεού το να εκμεταλλεύεται απεριόριστα ο άνθρωπος την Φύση σύμφωνα με τους σκοπούς και τις ορέξεις του.

Μετά ήλθε ο Ορθολογισμός. Τέρμα πια με τον Παγανισμό, τον ανιμισμό και την κάθε είδους, μαγική υποτίθεται, εμβάπτιση του ανθρώπου μέσα στην Φύση: όλα ανεξαιρέτως επανερμηνεύθηκαν ως προκαταλήψεις… Η επιστήμη, η τεχνολογία, η υλική παραγωγή είχαν την πολυτέλεια να έλθουν σε λίγο σε απόλυτη αντίθεση προς την πολιτισμική τάξη και τα δόγματα του Χριστιανισμού, όμως η συνθήκη της ύπαρξής τους παρέμεινε, και μάλιστα απαράλλακτο, το χριστιανικό αξίωμα της υπέρβασης της Φύσης από τον άνθρωπο. Αυτός ήταν άλλωστε ο λόγος που στην παγανιστική αρχαία Ελλάδα δεν είδαμε ποτέ να εμφανίζεται μία πραγματική, όπως την εννοεί ο σύγχρονος άνθρωπος, ανάπτυξη της επιστήμης: η ελληνική ορθολογικότητα παρέμεινε θεμελιωμένη επάνω στην απόλυτη συμφωνία του ανθρώπου με την Φύση, απέναντι στην οποία συμφωνία στέκονται αντίπαλοι τόσο ο γεννημένος από τον Χριστιανισμό Ορθολογισμός, όσο και η νέα άποψη περί ελευθερίας, που θεμελιώνεται στον διαχωρισμό του ανθρώπου από την Φύση και στην κυριαρχία του επάνω της.

Ο χριστιανικός διαχωρισμός δεν εγκαθίδρυσε βεβαίως εξαρχής μία ηθική παραγωγικότητας και υλικής κυριαρχίας, αλλά ξεκίνησε με μία ηθική της δοκιμασίας, του πόνου, της ταπείνωσης, κοντολογίς με μία εξωκοσμική ηθική της μετουσίωσης, σύμφωνα με την έκφραση του Μαξ Βέμπερ. Δεν παρήχθη λοιπόν εξαρχής μία ηθική παραγωγικότητας, σχεδιάστηκε όμως μία συγκεκριμένη τάξη πραγμάτων, όπου η λεγόμενη σωτηρία κερδιζόταν με κόπους, ήταν δηλαδή μία ατομική επιχείρηση. Το μετέπειτα πέρασμα από τον ασκητισμό στον παραγωγικό τύπο, από την αυτοτιμωρία στην εργατικότητα, από τον τελικό σκοπό της σωτηρίας στον εκκοσμικευμένο τελικό σκοπό της ικανοποίησης των αναγκών… δεν άλλαξε τίποτε ως προς την αρχή του διαχωρισμού και της μετουσίωσης, της απώθησης και της επιχειρησιακής βίας. Ενδιαφερόμενοι είτε για την σωτηρία, είτε για την παραγωγή, από εδώ και πέρα βρισκόμαστε για τα καλά στο βασίλειο του σκοπού και των μέσων…

…Είναι λοιπόν ο Χριστιανισμός αυτός που στέκει στο κομβικό σημείο της διάρρηξης των συμβολικών ανταλλαγών. Και στο δικό του πλαίσιο είναι που διαγράφεται η πιο κατάλληλη ιδεολογική μορφή για την υποστήριξη της ορθολογικής και εντατικής εκμετάλλευσης της Φύσης κατά την διάρκεια της μακράς μετάβασης από τον 13ο και 14ο αιώνα, όταν δηλαδή η εργασία αρχίζει να επιβάλλεται ως αξία, μέχρι τον 16ο αιώνα, όταν η καπιταλιστική παραγωγική επιχείρηση και η πολιτική οικονομία οργανώνονται γύρω από την εργασία, καθώς και γύρω από το ορθολογικό και συνεχές σχήμα της, αλλά κυρίως γύρω από την εκκοσμικευμένη γενίκευση του χριστιανικού αξιώματος περί Φύσης.

Πηγή: Jean Baudrillard, «Le miroir de la production», Paris, 1973