Κώστας Παπαϊωάννου: «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου «La Consecration de l'Histoire», 1983- μετάφραση Πλειστονίκης)

Όταν οι Έλληνες ανεκάλυψαν την λογική κανονικότητα και την αρμονική ολότητα που διέπουν τις σχέσεις και τις κινήσεις του Σύμπαντος, η τελειότης αυτής της κοσμικής τάξεως τούς ενέπνευσε τον θρησκευτικό σεβασμό και την ευδαιμονία του θεάσθαι. Έχοντας κάνει αυτή την ανακάλυψη σε μία εξαιρετικώς αποφασιστική εποχή της Ιστορίας τους, την στιγμή δηλαδή που έβγαιναν από μία περίοδο επαναστατικών εντάσεων και έφθαναν στην εγκαθίδρυση μίας πολιτικής τάξεως βασισμένης στον Δημοκρατικό Νόμο (στην «Ισονομία»), είδαν στην τάξη και την ωραιότητα του Σύμπαντος όχι απλώς την εκδήλωση μιας αιτιακής αναγκαιότητος, αλλά μίας θείας Δικαιοσύνης της οποίας η απέραντος δημιουργική και καταστροφική δύναμη είναι η σύζευξη εξουσιών που αλληλομάχονται και αποτελούν την προϋπόθεση για την αφθαρσία του Σύμπαντος.

Η Δικαιοσύνη αυτή, ήταν τοποθετημένη στο κέντρο του Κόσμου ως δύναμη που τον διευθύνει και τον συγκροτεί και στην οποία καθετί οφείλει υποταγή, "με τον ίδιο τρόπο", λέει ο Ηράκλειτος, "που η πόλη οφείλει να υποτάσσεται στο νόμο" (απόσπασμα 114). Είναι όπως η ίδια η ζωή, η οποία σώζει αυτό που μπορεί να συντηρηθεί και καταστρέφει αυτό που δεν μπορεί παρά να χαθεί. Αυτή συντηρεί την ύπαρξη του Κόσμου, γιατί απ'αυτήν προέρχονται "ο νόμος και η τάξη, οι φορείς του μέτρου".

Φυλάσσοντας τους αιωνίους νόμους, καθορίζει αυτή τα όρια που ο Ήλιος «δεν μπορεί να υπερβεί». Το έργο της είναι «θείο», ταυτοχρόνως «σωτήριο» για τους μεν και «καταστροφικό» για τους δε. Είναι «σωτήρια» διότι μόνον στο εσωτερικό των ορίων που αυτή καθορίζει, η κάθε πράξη, όλη η Φύση και η κάθε ύπαρξη βρίσκει τον λόγο, την λογική, την αναγκαιότητα και τη νομιμοποίηση της υπάρξεώς της.

Είναι «καταστροφική» διότι η απομάκρυνση από αυτήν σημαίνει την αμφισβήτηση εκείνου με το οποίο το απεριόριστο και το πολλαπλό προσλαμβάνουν μορφή και ενότητα. Η παραβίαση των ορίων που έχουν καθορισθεί από την κοσμική τάξη, σημαίνει αποδιάρθρωση, έκθεση στη μοίρα και την εκμηδένιση.

Αυτή η Δικαιοσύνη, η οποία δημιουργεί ταυτοχρόνως και καταστρέφει, και η οποία επίσης αποτελεί ένα στοιχείο αναστατώσεως για σχέσεις που δεν μπορεί να σταθεροποιήσει, είχε με προφητικό τρόπο αναγγελθεί, μέσα στο φόβο και τον τρόμο, ως η τρομερή δύναμη της Μοίρας η οποία προστατεύει το Είναι απέναντι στα όντα. Η συνειδητοποίηση του απαραβιάστου του Είναι στην εμπειρία της εκμηδενίσεως, και μέσω αυτής η αποδοχή του μοιραίου αυτής της καταστροφής και η αναγνώριση σε αυτήν της «Δικαιοσύνης» ως προϋποθέσεως της κάθε υπάρξεως. Ιδού το πάθει μάθος, η «σοφία που αποκτάται μέσα από το πάθημα» την οποία εδίδασκε η Τραγωδία. Ο Κόσμος, ενεφανίζετο τότε στο πνεύμα ως το υπέρτατο αγαθό η κατοχή του οποίου είναι πάντοτε μακρινή, ως απαίτηση που δεν έχει ακόμη ικανοποιηθεί, και εξεδηλούτο πολύ περισσότερο ως απειλή καταστροφής παρά ως θετική παρουσία. Και η συμμετοχή σε αυτήν την Δικαιοσύνη, δεν ήταν ακόμη εκείνη η γαλήνιος πλατωνική σωφροσύνη, αλλ' αυτό που οι Έλληνες οραματιστές, από τον Ηράκλειτο έως τον Αισχύλο, απεκαλούσαν φρονείν.

Εκείνη αυτή η κατάσταση της ακραίας εντάσεως, όπου ο άνθρωπος ξεπερνά τα δημιουργήματα αυτού του ιδίου του μυαλού του, για ν' αποδεχθεί την «ευλογημένη βία των Θεών» (χάρις βίαιος) την οποία συσσωρεύουν οι καταστροφές, ώστε οι άνθρωποι να ξεφύγουν, «παρά την θέλησή τους», απ' αυτόν τον παράλογο χαμό του οποίου είναι την ίδια στιγμή δημιουργοί και θύματα.

Βλέπουμε λοιπόν να εμφανίζεται εδώ το τραγικό συναίσθημα της ζωής που βρίσκεται στη βάση του απολλωνείου ιδεώδους του Κόσμου. Η ψυχή οφείλει να το θεωρεί ως πρότυπο, διότι από όλα τα θνητά πλάσματα τα οποία η Δικαιοσύνη οδηγεί στη συνεργασία για την τελείωση του Σύμπαντος, ο Άνθρωπος είναι το πιο επικίνδυνο. Μόνο αυτός μπορεί να ενατενίζει την τάξη και την αρμονία που βασιλεύουν στον Κόσμο, και υπό αυτήν ακριβώς την έννοια τυγχάνει αυτός ένα «ουράνιον πλάσμα» ένα ουράνιον φυτό, ικανό να εμβαθύνει και να αναπτύξει αυτή την συμμετοχή του μέσα στον Κόσμο.

Αλλά, την ίδια στιγμή, απ' όλα τα θνητά πλάσματα με τα οποία είναι γεμάτος ο ατελής κόσμος του υποσεληνίου χώρου, ο Άνθρωπος είναι ο πιο επιρρεπής στο ν' απομακρυνθεί απ' την αρχή του, απ' το κέντρο του και ν' αμφισβητήσει τον Παγκόσμιο Νόμο ο οποίος διατηρεί όλες τις δυνάμεις σε μία θεία ισορροπία.

Πηγή: Theasis.gr http://theasis.gr/keim/dikaiosynikosmos.html

Ο Κώστας Στρ. Παπαϊωάννου γεννήθηκε στο Βόλο το 1925 και πέθανε το 1981 στο Παρίσι.Στην διάρκεια της Κατοχής σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών. Συμμετείχε στο Ε.Α.Μ και συνελήφθη το 1944 για την δράση του. Στις 27 Δεκεμβρίου του 1945 θα διαφύγει στο Παρίσι μέσω Τάραντα με το θρυλικό πλοίο "Ματαρόα" σαν υπότροφος της Γαλλικής Κυβερνήσεως μαζί με άλλους νέους Έλληνες διανοούμενους, όπως τον Ν. Σβορώνο ,τον Ι. Ξενάκη,τον Κ. Αξελό, τον Κορνήλιο Καστοριάδη κ.α.

Σπουδάζει φιλοσοφία στη Σορβώνη μέχρι το 1948 και συμμετέχει ενεργά στην πνευματική ζωή. Από το 1950 μέχρι το 1960 αρθρογραφεί στα περιοδικά Diogene, Preuves, Contrepoint, "Way Forum", "Contract Social" Commantaire και "Σπουδαί" περιοδικό της Ανωτέρας Σχολής Βιομηχανικών Σπουδών απ όπου σημειώνουμε τις σημαντικές του μελέτες "Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του", "Τα Θεμέλια του Μαρξισμού", και " Η γέννηση του ολοκληρωτισμού". Την ίδια περίοδο 1957-1960 παραδίδει μαθήματα φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας στην Ανωτάτη Bιομηχανική Σχολή Πειραιώς.

Μετά το 1960 γράφει και δημοσιεύει μόνον στα Γαλλικά. Σημειώνουμε τα "Εισαγωγή στον Χέγγελ"(1966), "Μαρξιστές"(1965), "Τέχνη και πολιτισμός στην Αρχαία Ελλάδα"(1972).

Φίλος του Ραϋμόν Αρόν ,του Οκτάβιου Πάζ και του Μπορίς Σουβάριν, αυτός ο "οικουμενικός έλληνας" θα κατακτήσει μια ιδιαίτερη θέση στη πνευματική ζωή της Ευρώπης μέχρι το θάνατο του την 17 Νοεμβρίου το 1981 στο Παρίσι.

Στην έκδοση των νεανικών κειμένων του Κώστα Παπαϊωάννου που το Πανεπιστήμιο Πειραιώς συγκέντρωσε σε ένα επιμελημένο και καλαίσθητο τόμο,στο μικρό βιογραφικό ο επιμελητής του τόμου επίκουρος καθηγητής του πανεπιστημίου κος Θανάσης Καλαφάτης αναφέρει ότι, ουσιαστικά δύο βασικά ρεύματα διατρέχουν την σκέψη του Κ. Παπαϊωάννου. Η σχέση κλασσικού και σύγχρονου ουμανισμού και ο διάλογος Μαρξ-Χέγγελ. Γύρω από αυτούς τους δύο άξονες αναπτύσσεται ολόκληρη η φιλοσοφία του.

Λαμπρή και συνεχής ήταν η παρουσία του Κώστα Παπαϊωάννου και στην Ακαδημαϊκή και ερευνητική ζωή στη Γαλλία. Μέχρι το θάνατο του δίδαξε μεταξύ άλλων στα Πανεπιστήμια Cencier, Nanterre,και Ecole Pratique des Hautes Etudes, ενώ μέχρι τέλους συμμετείχε σαν ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (C.N.R.S).